Spis treści
Obelisk
Pomnik na Groniku w Spytkowicach – upamiętniający miejsce śmierci por. Stefaniszyna. Jet to głaz z wyrzeźbionym krzyżem Virtuti Militari, odznaką 12 pułku piechoty oraz inskrypcją, która informuje o śmierci także 48 żołnierzy tego pułku.
Pomnik został ufundowany przez sołectwo Spytkowic i jest miejscem lokalnych uroczystości patriotycznych.
Dotrzemy do niego kierując się drogą odchodzącą lekko w dół obok przystanku przy cmentarzu. Za mostem na Skawie udajemy się w lewo, osiągając zaraz pierwsze odgałęzienie drogi w prawo. Stąd dalej należy iść pieszo 700m. W ten sposób wyjdziemy na Gronik. Tuż obok miejsca, w którym dotarliśmy do drogi grzbietowej znajduje się efektywny pomnik.
Izba Pamięci Narodowej
W znajdującej się naprzeciw kościoła w Spytkowicach Szkole Podstawowej Nr 1 im. por. Tadeusza Stefaniszyna znajduje się Izba Pamięci Narodowej. Otwarto ją w 1971 roku, a dwa lata później została ona uznana za najlepszą wiejską izbę pamięci w kraju. Przechowywane są tutaj pamiątki po patronie szkoły, przekazane przez jego siostry – nadany pośmiertnie krzyż Virtuti Militari, fotografie, wizytówka oraz medale za osiągniecia sportowe. Uwagę zwraca mundur żołnierza 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka, która okryła się sławą w walkach na froncie zachodnim, podarowany przez mieszkańca Spytkowic, weterana tej jednostki. Pozostała część wyposażenia izby pochodzi niestety w większości z 1945 roku, czy wręcz lat powojennych.
Grób i pomnik por. Tadeusza Stefaniszyna
W czasie II wojny światowej we wrześniu 1939 roku mieszkańcy wsi przeciwstawili się wojskom niemiecki. Odważnie walczyli o swoją Ojczyznę.
Bohaterem wojennym Spytkowic niewątpliwie jest por. Tadeusz Stefaniszyn, dowódca 4 kompanii strzeleckiej 12 pułku piechoty.
Na cmentarzu parafialnym w Spytkowicach, położonym przy drodze krajowej ok. 200 metrów na zachód od kościoła, na wprost wejścia na teren nekropolii znajduje się grób por. Tadeusza Stefaniszyna, poległego 2 września 1939 roku. Jego pierwotna mogiła znajdowała się w pobliżu miejsca śmierci, obok roli Bachorzówka. Identyfikacji dokonano na podstawie wizytówki, znalezionej w kieszeni munduru poległego. Dnia 3 lutego 1940r. zwłoki bohatera przeniesiono na cmentarz w Spytkowicach. Początkowo na grobie znajdował się brzozowy krzyż. W dniu 14 września 1958r. odsłonięto pomnik nagrobny, upamiętniający postać dowódcy 4 kompanii 12 pułku piechoty. Pomnik został ufundowany przez powołany specjalnie w tym celu komitet, ze składek mieszkańców Spytkowic oraz datków nadesłanych przez społeczeństwo ziemi krakowskiej, po apelu zamieszczonym w regionalnej prasie.
Na licu stylizowanego krzyża umieszczono zdjęcie por. Stefaniszyna z lat młodości, poniżej na tle skrzyżowanych szabli widzimy orła bez korony, za to z ryngrafem z wizerunkiem Matki Boskiej, a także medalion w formie odznaki pamiątkowej wadowickiego pułku. U stóp krzyża umieszczono tablicę opisującą sylwetkę por. Tadeusza Stefaniszyna oraz okoliczności jego śmierci: ,,Śp. Por. Stefaniszyn Tadeusz ur. 23.06.1914 w Nowym Sączu. Dowódca 4 kampanii strzeleckiej 12 pułku piechoty Ziemi Wadowickiej poległ śmiercią bohaterską w dniu 2.09.1939 r. w obronie Podhala w czasie najazdu hitlerowskiego w wypadzie nocnym II batalionu 12 pułku piechoty na niemiecką brygadę pancerną w Spytkowicach. Za dzielność i męstwo odznaczony Krzyżem Virtuti Militari kl. V-tej. Cześć Jego pamięci. W uznaniu zasług społeczeństwo ,,Ziemi Krakowskiej” ku pamięci przyszłych pokoleń pomnik ten funduję. Spytkowice dnia 2 września 1958r.”
Od pierwszych lat po wojnie grób na spytkowickim cmentarzu był miejscem organizowania uroczystości patriotycznych w kolejne rocznice wrześniowych walk.
Krzyż na ,,Zamarłówce”
Historia krzyża ściśle wiąże się z wojną obronną we wrześniu 1939 roku.
1 września 1939 roku granicę polsko-słowacką przekroczyły hitlerowskie dywizje pancerne. Linie obrony stanowił w Spytkowicach II Batalion 12 Pułku Piechoty z Wadowic pod dowództwem kpt. Mieczysława Barysa. Zwiadowcy batalionu stanowili pierwszy opór najeźdźcy w części wsi zwanej ,, Zamarłówką”. Mieszkańcy postanowili upamiętnić to miejsce. W 1954 roku w 15 rocznicę wybuchu II wojny światowej został tam postawiony krzyż. Z czasem uległ on zniszczeniu. W 1999 roku mieszkańcy Spytkowic postanowili krzyż odrestaurować. Okazją ku temu była 60 rocznica wybuchu wojny i zbliżające się milenium.
W II Batalionie 12 Pułku Piechoty z Wadowic służył również prof. Tadeusz Sefaniszyn, który zginął podczas nocnego wypadu na sztab niemiecki stacjonujący na plebanii w Spytkowicach. Zgodnie z jego wolą został pochowany na miejscowym cmentarzu. Dla uczczenia bohaterstwa żołnierzy w obronie tej ziemi miejscowa Szkoła Podstawowa Nr 1 nosi im. por. Tadeusza Sefaniszyna, a Szkoła Podstawowa Nr 2 w Spytkowicach Dolnych im. 12 Pułku Piechoty. Szlak walk żołnierzy 12 Pułku Piechoty rozpoczyna się od Szkoły Podstawowej Nr 2 w Spytkowicach Dolnych, a kończy na cmentarzu w Spytkowicach. Biegnie malowniczymi dolinami, gdzie we wrześniu 1939r. znajdowała się linia obrony wojsk polskich.
Miejsce pamięci znajduje się w zachodniej części miejscowości, przy widocznej z daleka kaplicy z 2014 roku stanowiącej najwyższy punkt Drogi Krzyżowej. Stoi ona na wzgórzu nad rolą Zamrłówka, która również znajduje się na północnym brzegu Skawy, w odległości 3 km na zachód od kościoła. Za kaplicą stoi krzyż milenijny z miejscem pamięci św. Jana Pawła II oraz umieszczoną poniżej tablicą z napisem: ,, W miejscu oporu polskich żołnierzy wobec hitlerowskiego najeźdźcy, obchodząc wielki jubileusz 2000 lat chrześcijaństwa krzyż ten wznieśli mieszkańcy Spytkowic Górnych”.
Historia budowy Drogi Krzyżowej w Spytkowicach
W kwietniu 2005 roku w czasie oczekiwania na pogrzeb papieża Jana Pawła II, z inicjatywy Bogusława Jarząbka, mieszkańcy Spytkowic odprawili Drogę Krzyżową, podążając trasą od domu państwa Rusnaków, wzdłuż drogi na górę Zamarłówkę, zwaną „Golgotą”. Przez pięć lat Drogę Krzyżową wytyczały drewniane krzyże. Wśród społeczności Spytkowic zrodziła się myśl, aby wybudować trwałe stacje z kamienia.
W 2010 roku przy Związku Podhalan Oddział Spytkowice powstał Komitet Budowy Drogi Krzyżowej. Pomysł ten zaakceptował ówczesny ksiądz proboszcz Józef Hajnos. Pierwszą stację wykonał Czesław Rusnak. Pozostałe stacje zaprojektował i wyrzeźbił w kamieniu Stanisław Dziur.
30 sierpnia 2010 roku przystąpiono do budowy Drogi Krzyżowej. Montaż jedenastu stacji zakończono 3 lipca 2013 roku. W tym samym roku, w październiku ruszyły prace na górze, związane z przygotowaniem terenu pod budowę kaplicy, w której znajdują się trzy stacje: XII, XIII, XIV. Kaplica została zaprojektowana przez Annę Dziur, a wybudowana w pierwszym kwartale 2014 roku przez firmę Kazimierza Dziura. Witraże do kaplicy zaprojektowała i wykonała Anna Maryniarczyk-Kubińska.
6 lipca 2014 r. na mszy koncelebrowanej przez ks. Pawła Kubaniego, kapelan Związku Podhalan Oddział Spytkowice ks. Józef Hajnos dokonał uroczystego poświęcenia stacji i kaplicy.
Droga Krzyżowa powstała dzięki wielkiemu zaangażowaniu mieszkańców Spytkowic i ich ofiarności. Służyli oni nie tylko wsparciem finansowym, ale także własną pracą, sprzętem i materiałem.
30 marca 2021 r. arcybiskup metropolita krakowski Marek Jędraszewski dokonał ponownego poświęcenia Drogi Krzyżowej.
Każdego roku w rocznicę śmierci papieża Jana Pawła II mieszkańcy Spytkowic i okolicznych miejscowości uczestniczą w Drodze Krzyżowej uroczyście prowadzonej przez księdza kanonika Józefa Hajnosa i Związek Podhalan Odział Spytkowice.
Pasieka Skansen
Skansen zabytków znajduje się za budynkiem Urzędu Gminy w Spytkowicach. Tworzył ją mistrz pszczelarstwa Józef Różański. Figura Św. Ambrożego, patrona pszczelarzy umieszczona przy wjeździe wita odwiedzających. W 1999 roku figurę tę wykonał Zdzisław Kościelniak z Raby Niżnej, natomiast Pan Kazimierz Bachórz ze Spytkowic przystosował tą figurę jako ul figuralny.
W pawilonie wystawowym możemy podziwiać narzędzia i sprzęt pszczelarski, który jest niezbędny w pracy pasiecznej, a także urządzenia pszczelarskie: miodarki, prasa do wygniatania miodu z plastrów, prasa do wyrobu węzy pszczelej oraz wiele innych narzędzi, naczyń, elementów wyposażenia ula i pracowni pszczelarskiej. Niektóre z tych eksponatów liczą ponad 100 lat.
Wiele zabytkowych uli znajdujących się w skansenie ma ponad 150 lat, były gromadzone prze Pana Józefa Różańskiego od 1975 roku. W roku 1990 pan Józef Różański postanowił ocalić zabytkowe ule. W ten sposób zaczęła powstawać atrakcja Spytkowic – skansen uli i zabytkowego sprzętu. Zbiór zabytkowych uli i sprzętu pszczelarskiego pochodzi z ,,Pasieki pod lasem” w Spytkowicach Pana Józefa Różańskiego przekazany nieodpłatnie gminie w grudniu 2009 roku.
Eksponaty, które możemy podziwiać w skansenie to: ul warszawski z 1940 roku, który Pan Różański otrzymał w 1975 roku Na Grapie od Władysław Mąka z Białki Tatrzańskiej. W tym samym roku Pan Józef otrzymał ul wielkopolski wykonany około 1930 roku, ul ten nabył od wysiedleńca z poznańskiego z okresu II wojny światowej.
Kolejny ul, który znajduje się w skansenie to ul typu słowian z Bańskiej Górnej wykonany około 1915 lub 1920 roku, zakupiony przez Pana Różańskiego od Władysławy Buńdy w 1982 roku. 10 lat później również od Pani Władysławy został zakupiony ul z początku lat 70 XIX wieku.
Ul typu pniok z 1870 roku pochodzący z Bańskiej Górnej. Zabytkowy ul typu słowian kupiony 90 lat później w 1990 roku przez Pana Józefa wykonany został około 1900 roku przez Pana Bartłomieja Chowaniec z Zaskala.
W kolekcji pojawił się kolejny ul typu słowian, słomiany, ofiarowany przez Stanisława Bukowskiego z Maruszyny, wykonany około 1940 roku. Ul należał do jego ojca, jednak Pan Stanisław przerobił go tak, że wygląd od wewnątrz był od góry.
W 1997 roku w kolekcji pojawia się kolejny ul typu słowian czterorodzinny. Został wykonany w 1940 roku przez Stanisława Jarząbek z Bańskiej Dolnej, został przekazany Panu Różańskiemu syn pana Stanisława.
W skansenie znalazł się ul warszawski tzw. poszerzany z około 1950, ofiarowany przez Włodzimierza Bachulskiego z Nowego Targu.
Ul weselny jako kolejny eksponat w skansenie. Jest to ul wykonany w 1960 roku na sześć rodzinek do oblotu godowego matek przekazany przez śp. Józefa Wapiennika z Nowego Targu, ówczesnego prezesa tamtejszego Koła Pszczelarzy.
Pan Franciszek Sutor ze Spytkowice przekazał ul na ramkę wielkopolską wykonany w 1930 roku. Z tegoż samego roku został przekazany ul słowian, regionalny z Zaskala od Pana Jana Pająka, który to też wykonał wiele regionalnych daszków m.in. na ul pniok oraz nad figurę Św. Ambrożego, która stoi przy wjeździe do urzędu gminy w Spytkowicach i do skansenu oraz daszek nad posąg Św. Ambrożego znajdujący się teraz koło studni.
Ul pniok – Słowian to kolejny ciekawy eksponat przekazany do skansenu. Jest to ul dla dwóch rodzin. Został on wykonany około 1950 roku w Bańskiej Dolnej przez Władysława Hadowskiego, a przekazany przez jego córkę.
W zbiorach skansenu miejsce znalazło się dla tzw. ula figuralnego pniok, wykonanego przez Pana Mieczysława Słowakiewicza z Nowego Targu już w 1987 roku. Przez Pana Mieczysława zostało wykonanych wiele innych figur do galerii Św. Ambrożego w Pasiece ,,Pod Lasem”, między innymi i tego przy studni w skansenie.
W skansenie znajdziemy też inny ul wielkopolski, nadstawkowy na ramkę wielkopolską, ocieplany słomom. Jest to konstrukcja własna Józefa Różańskiego. Ul został wykonany w 1988 roku przez Józefa Szala z Waksmunda.
XIX-wieczny ul skrzyniowy snozowy wykonany w 1888 roku przez Wojciecha Jędrola, kowala z Nowego Targu na osiedlu Gazdy jest bardzo pomysłowy i jak na rok wykonania bardzo nowoczesny, można było w im przekładać i ucinać plastry pszczele od snozy, gdyż ramka ulowa nie była jeszcze wtedy znana.
W skansenie też znajdziemy przeróżne narzędzia pszczelarskie. Jednym z bardzo ciekawych eksponatów jest rojnica z 1950 roku pochodząca z Ostrowska koło Nowego Targu. Służyła ona do zbierania lub osadzania roju. Należała do pszczelarza Stanisława Łukaszczyka, natomiast Pan Józef Różański otrzymał ją od ks. Prałat Mieczysław Łukaszczyk.
W pawilonie znajdziemy również prasę do wyciskania miodu z 1881 roku, która trafiła tu z Ziem Odzyskanych. Pan Józef nabył ją od Jana Maślanki ze Spytkowic.
W kolekcji znalazła się również prasa pochodząca z 1924 roku do wyrobu tzw. węzy pszczelej, została ona wykonana przez kowala ze Spytkowic Pana Władysława Rapacza, a nabyta przez Pana Józefa w 1990 roku od Pana Jagódki ze Spytkowic.
Wśród kolekcji narzędzi znajdziemy liczne podkarmiaczki na syrop cukrowy do różnych typów uli, takich jak ul wielkopolski, warszawski, czy poszerzane lub nietypowe ule. Są w niej i ramki nadstawowe do różnych typów uli, nietypowe ramki ulowe, krata ogrodowa pionowa, metalowa, opońka na napoje regionalne, a także moździerz do rozdrabiania głów cukrowych. Moździerz pochodzi z XIX wieku z domu Pana Kazimierza Kuny, który był dziadkiem Józefa Różańskiego.
W zbiorach znajdziemy także kuszkę słomianą dla rodziny pszczelej, maski ochronne, matę ulowa boczną, ocieplającą gniazdo w ulu. Są też podkurzacze z blachy cynkowej, jeden z nich pochodzi z około 1920 roku ofiarowany przez śp. Andrzeja Olberta w 1992 roku i drugi stosowany od końca 1930 roku. Znajdziemy też kraty ogrodowe do uli, poziome, pionowe i metalowe stosowane do odgrodzenia matki pszczelej, królowej, od miodni.
W kolekcji jest i sierp z 1910 roku, należał do dziadka Pana Józefa. Są też różne typy ramek ulowych, nóż do odsklepiania ramek przed ich wirowaniem. Jest też tzw. ramka pracy zwana też często ramką trutową. Znajdziemy też kociołek parowy do wytopu wosku, który jest darem ks. prałata Mieczysława Łukaszczyka podarowany w 1990 roku panu Józefowi.
Znajdziemy tutaj miodarkę 3-ramkową pochodzącą z 1930 roku nieznanego wykonawcy, a ofiarowana Panu Józefowi przez Jerzego Wojtasiewicza z Nowego Targu w 1993 roku. Kolejna miodziarka – 4-ramkowa z blachy ocynkowanej, miodziarka drewniana z napędem ręcznym wykonana w Wiedniu w 1910 roku.
Podziwiać możemy pochodzące z rodzinnego domu Pana Józefa sąsieki mały i średni z około 1910 roku. Jest też gęsie pióro, niegdyś stosowane do omiatania pszczół z ramek przy miodobraniu. W skansenie znajdziemy również wkład 5-ramkowy do ula figuralnego, czyli do ,,św. Ambrożego” stojącego przy wjeździe na plac urzędu gminy i skansenu.
Pasieka ,,Pod lasem”
Mówi się o niej, że nie tylko miodem pachnie. Mistrz pszczelarstwa Józef Różański tworzył przez wiele lat wspaniały zakątek, jeden z najpiękniejszych w regionie.
Pasieka jest malowniczo usytuowana w kotlinie kompleksów leśnych świerkowo jodłowych, o bogatym poszyciu leśnym, nad potokiem Sarnówka, stanowiącym dopływ Skawy. Źródła Sarnówki są jednym z elementów europejskiego działu wód.
W pasiece oprócz 50 uli produkcyjnych stoi 30 zabytkowych, ponadto zabytkowy sprzęt pszczelarski używany na Podhalu. Najstarsze ule, liczące ponad 130 lat, tworzą już mały ,,Skansen Pszczelarski Podhala”. Pasieka słynie nie tylko z dobrego miodu, ale także z Galerii Św. Ambrożego patrona pszczelarzy. Mistrz Różański zgromadził ponad 100 prac przez artystów profesjonalistów, amatorów, twórców ludowych i dzieci, wykonanych w różnych formach i technikach plastycznych. W opinii znawców jest to największa tego typu galeria w Polsce.
Pasiekę odwiedza wiele wycieczek polskich i zagranicznych, w tym także pszczelarze z Włoch, Grecji, Austrii oraz Niemiec. Organizowane tutaj majówki stały się sławne w środowiskach pszczelarzy, a dla turystów są kolejną atrakcją. Pasieka ,,Pod Lasem” była laureatką wielu konkursów na wzorową pasiekę.
Stacja Narciarska BESKID
Kompleks Beskid znajduje się w urokliwej miejscowości Spytkowice, położonej między dwoma majestatycznymi pasmami górskimi – Beskidami i Gorcami. Babią Górę, znaną również jako Królowa Beskidów, podziwiać można wprost z profesjonalnego stoku narciarskiego, który od hotelu dzieli dosłownie rzut śnieżką.
Cztery trasy zjazdowe o różnych długościach i stopniach trudności gwarantują, że każdy amator białego szaleństwa znajdzie w Spytkowicach coś dla siebie. Od rana do wieczora, niezależnie od pogody – stok jest oświetlany zawsze po zapadnięciu zmroku sztucznie dośnieżany, gdy tylko zajdzie taka potrzeba.
Do dostania się na szczyt wniesienia wysokiego na 137 m służy nowoczesna 4-osobowa kolejka krzesełkowa o długości 720 m. Narciarze oraz snowboardziści mogą poruszać się w górę stoku, korzystając również z dwóch wyciągów orczykowych (80 m i 260 m).
Więcej na www.kompleksbeskid.pl